BÀI 1 : TỔNG QUAN VỀ THƯ PHÁP ( Đề Cương )

[Lý Quảng]

BÀI 1 : TỔNG QUAN VỀ THƯ PHÁP ( Đề Cương )

( Giáo Trình đã được áp dụng từ tháng 9 năm 2007 đến tháng 07 năm 2011 cho 29 khóa học Chính Quy tại Nhà Văn Hóa THANH NIÊN Tp. Hồ Chí Minh ). Giảng viên : Hiếu Tín - Hoa Nghiêm - Minh Lê

* Mục đích, ý nghĩa : Cung cấp cho học viên những kiến thức cơ bản về Thư pháp, gợi mở nhiều điều lý thú về Thư pháp chữ Việt. Có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, góp phần vào việc kế thừa và phát huy Di sản văn hóa truyền thống của dân tộc.

* Nội dung



1- Từ chữ viết đến nghệ thuật viết chữ


1.1- Nguồn gốc chữ viết



Chữ viết ra đời theo yêu cầu của xã hội loài người. Nó hình thành trên cơ sở những thành quả lao động chân tay và trí óc. Tiển thân gần gũi của nó chính là những hình vẽ mang ý nghĩa thực thể hoặc tưởng tượng.




1.2- Nghệ thuật chữ viết



Cái đẹp trong chữ viết, mà theo cách nói hiện đại là nghệ thuật chữ viết Thư pháp ( Calligraphy - Calligraphie - Calligraphiia ) từ lâu đã được nhiều nước trên thế giới coi trọng và xem là một loại hình nghệ thuật đặc thù " cao cấp " , là biểu tượng thẩm mỹ của nền văn hóa dân tộc ở một số nước phương Đông. Nghệ thuật chữ viết vừa tạo nên giá trị thẩm mỹ, vừa có ý nghĩa thực tiễn trong cuộc sống của mọi người trên hành tinh của chúng ta.



1.3- Thư pháp



Cách hiểu về nghệ thuật Thư pháp có thể khái quát thành hai nội dung : Một là, nội dung gắn bó với cơ sở mỹ học của thư pháp ( các cách viết, kỹ thuật viết, những bút pháp, đường nét, màu sắc... của người viết ). Hai là, gắn bó với tính cách, tâm tư, tình cảm, quan niện triết học, nhân sinh quan của người viết và phong khí của thời đại.

Vì vậy, ta có thể hiểu thư pháp là : nghệ thuật thể hiện chữ viết và là phương tiện để bày tỏ tâm thức của con người. Với ý nghĩa này, thư pháp trở thành một nghệ thuật biểu đạt mỹ cảm của mỗi dân tộc, chí hướng, tâm tư và tình cảm chủ quan, có giá trị đạo đức và giá trị mỹ học.





2- Sơ lượt thư pháp Đông - Tây



Trong dòng chày văn hóa truyền thống của các nước phương Đông - Thư pháp được xem như một mạch ngầm, lặng lẽ tồn tại với thời gian nhưng thư pháp lại có vị trí đáng kể và hàm chứa nhiều giá trị nhân bản, đạo đức xã hội trong thế giới nghệ thuật.



_ Thư pháp đối với người Trung Hoa : là linh hồn của mỹ thuật Trung Hoa, là loại hình nghệ thuật có tính tổng hợp cao, có xu hướng vươn tới nghệ thuật biểu hiện tâm hồn chủ quan.









_ Thư đạo Nhật Bản : Ở Nhật Bản nơi mà khiếu thẩm mỹ luôn dựa vào sự giản dị cùng với tính trầm tư mặc tưởng của Thiên Đạo đã tiếp nguồn cho nghệ thuật thư pháp phát triển thành một phong cách rất đặc biệt. Đó là sự kết hợp hài hòa giữa tinh hoa Thiên Đạo và nghệ thuật thể hiện. Với ý nghĩa này, thư đạo của Nhật Bản không chỉ là môn nghệ thuật thể hiện, mà nó vượt ra ngoài hạn lượng của ý thức để truyền tải nội dung tâm pháp.




_ Nghệ thuật thư pháp ở các quốc gia Hồi Giáo : được xem là " Nghệ thuật thị giác hàng đầu ". Nó trở thành một phần trang trí trong đạo Hồi, trong các lâu đài, trường học. Theo Ibn al - Habib cho rằng nghệ thuật viết chữ chính là chức năng cao quý nhất, một môn khoa học ưu việt nhất, một nghề có thu hoạch cao nhất của thời đại.







_ Ở các nước phương Tây : ngày xưa, khi nghề in chưa có ( hoặc đã có mà chưa tinh vi ), những văn kiện quan trong hay tác phẩm thiêng liêng đầu cần những Nhà thư pháp ( calligrapher ) nắn nót, trau chút từng nét một. Đặc biệt, với Kinh Điển của nhiều Tôn giáo, các nhà Thư pháp còn dốc lòng tôn trọng, giữ gìn trai giới và kiên tửu sắc trong suốt những ngày tháng tỉ mỉ chép Kinh thành những tác phẩm mỹ thuật, mà ngày nay một số kiệt tác còn may mắn giữ được đã trở thành tài sản văn hóa vô giá của các viện bảo tàng tên tuổi trên thế giới.











* So sánh sự khác nhau cơ bản giữa nghệ thuật thư pháp Đông và Tây ( mang tính khái quát )



Vẻ đẹp chữ viết của người phương Đông không chỉ dừng lại ở nghệ thuật biểu hiện mà nó còn phải lột tả được tính chất sâu thẳm bên trong của chữ viết. Dường như thư pháp ở đây không chỉ là bộ môn mà còn là Pháp môn cho con người tu tâm luyện tánh. ( xuất phát từ văn hóa gốc nông nghiệp )

Ngược lại, quan niệm chữ viết đẹp đối với người phương Tây thì phải theo chuẩn mực, phải cân đối tỷ lệ, không có ngẫu hứng và linh hoạt. ( xuất phát từ từ văn hóa gốc du mục )



3- Thư pháp Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại



3.1- Nghệ thuật thư pháp chữ Hán - Việt Nam



a. Quá trình hình thành thư pháp chữ Hán ở Việt Nam

b. Đặc điểm

Quá trình phát triển của môn thư pháp chữ Hán tại Việt Nam, có lịch sử hình thành tương tự bộ môn thư pháp tại Trung Hoa : đều xuất phát từ tinh thần văn nghệ trong sáng lấy cảm hứng làm căn bản, lấy chủ đề tạo cảm hứng. Tuy nhiên về biểu hiện mỹ cảm có những điểm tương đối khác biệt so với nghệ thuật thư pháp ở Trung Hoa.



3.2- Nghệ thuật thư pháp Quốc Ngữ - hiện đại



a. Đôi nét về quá trình hình thành chữ Quốc Ngữ ( chữ Việt )

b. Sự ra đời của thư pháp chữ Quốc Ngữ

c. Một số đặc điểm trong thư pháp Việt



_ Tính linh hoạt : sự linh hoạt là một trong những điểm quan trọng của nghệ thuật thư pháp và văn hóa Việt Nam nói riêng và có lẽ văn hóa nông nghiệp nói chung. Đối với thư pháp chữ Việt tính linh hoạt thể hiện rất cao độ - nó cũng là một đặc tính điển hình của người Việt







Chữ Ngộ - Trương Tuấn Hải





_ Tính biểu cảm, trữ tình : là một đặc điểm tiêu biểu của các loại hình nghệ thuật và văn hóa Việt Nam nói riêng và có lẽ văn hóa nông nghiệp nói chung. Với thư pháp chữ Việt thì tính biểu cảm thể hiện rất rõ nét.



_ Tính hài hòa : là một đặc điểm nổi bật của nền văn hóa Việt Nam và nó ảnh hưởng rất đậm nét trong nghệ thuật thư pháp chữ Việt. Nó cũng là một trong những yếu tố tạo nên một tác phẩm thư pháp hoàn hảo.



Chữ Hạnh phúc - Thanh Sơn





_ Tính tổng hợp : Sự giao hòa giữa văn hóa Đông - Tây ( bút lông_ sản phẩm của văn hóa phương Đông và chữ Latinh_ sản phẩm của văn hóa phương Tây ).



3.3- Thư pháp chữ Việt trong đời sống của văn hóa dân tộc



Thực tế hiện nay, thư pháp chữ Việt đã hòa mạch sống nghệ thuật trong vườn hoa dân tộc và nó có ảnh hưởng lớn trên mặt trận văn hóa tư tưởng, đạo đức giáo dục,... Sở dĩ nó đặc biệt như vậy vì nó đã nối mạch được truyền thống tôn trọng chữ, kính chữ đã có hàng ngàn đời trong lịch sử dân tộc. Hơn nữa, nó mang thông điệp cho mọi người rằng: nếu biết khai thác và sáng tạo thì chữ Việt cũng rất đẹp và rất có hồn. Hy vọng, việc chơi thư pháp, thưởng lanm4 thư pháp chữ Việt hiện nay không chỉ dừng lại ở tính phong trào mà là sự hiện diện có ý nghĩa của một môn nghệ thuật đặc thù mang tính cao cấp, phát huy được cái đẹp, cái hồn của mỗi chữ Việt trong lòng người dân nước Việt.







Chữ Tri âm - Trụ Vũ





Bài tập



1- Theo anh chị Thư pháp là gì ?

2- Anh chị hãy so sánh thư pháp Trung Hoa với các nước Nhật Bản, Việt Nam.

3- Anh chị hãy so sánh thư pháp phương Đông và nghệ thuật viết chữ Châu Âu.

4- Anh chị hãy nêu những đặc điểm cơ bản của thư pháp chữ Việt.