Cầu thang vô tận

[Phiêu Dao]

Một ảo giác Penrose cổ điển khác nữa là cầu thang vô tận. Ảo giác này thường được đưa ra dưới dạng một hình vẽ đẳng kích, cả trên giấy Penrose. Mẫu vẽ của chúng tôi giống hệt với mẫu giấy Penrose, ngoại trừ ở chỗ không có tô khối. Mẫu tô màu bên dưới cho phép bạn dõi theo một màu nhất định trên một bậc qua các lớp bên dưới. Bạn sẽ phát hiện thấy chẳng có đủ các lớp cho tất cả các bậc thang.

Hình này có thể vẽ với các điểm triệt tiêu trong bản phối cảnh đầy đủ. M. C. Escher, trong bản in Tăng dần và Giảm dần (hình trên), đã chọn xây dựng mưu mẹo trên theo một cách khác. Ông đặt một cầu thang nóc một tòa nhà và cấu trúc tòa nhà bên dưới để truyền đạt một cảm giác phù hợp với các điểm triệt tiêu mạnh (nhưng mâu thuẫn!). Ông có điểm triệt tiêu ở phía bên phải cao hơn ở phía bên trái.

Một công việc cho đến nay các họa sĩ không xử lí thành công là vẽ một bức hình ảo giác có bóng đổ của nó. Giống như việc tô khối có thể giết chết ảo giác, bóng đổ của hình có thể làm tiêu tan ảo giác. Có thể là một người họa sĩ có đủ khéo léo để bố trí một nguồn sáng ở một vị trí nào đó sao cho bóng đổ sẽ phù hợp với phần còn lại của bức tranh. Có lẽ bóng đổ đó có thể tự trở thành một ảo giác! Các khả năng ấy cứ lẩn quẩn trong đầu.

Nhìn vào ảo giác

Một số người nhìn vào những hình vẽ ảo giác này và không có chút gì hứng thú cả. “Chỉ là một hình vẽ không đúng”, một số người sẽ nói như vậy. Một số người, có lẽ chưa tới 1% dân số, không ‘nhận ra’ điểm đó bởi vì não của họ không xử lí các hình phẳng thành ảnh ba chiều. Cũng những người này sẽ gặp rắc rối với các hình vẽ thẳng trong kĩ thuật thông thường và các minh họa trong sách vở của các cấu trúc ba chiều.

Những người khác có thể thấy ‘cái gì đó không đúng’ với hình ảo giác, nhưng không đủ mê hoặc để tìm hiểu xem mánh khóe ở đây được thực hiện như thế nào. Đây là những người đi qua cuộc sống nhưng chưa bao giờ tìm hiểu, hay quan tâm, xem thế giới hoạt động như thế nào, vì họ không thể để mắt tới các chi tiết cụ thể, và không có sự tò mò trí tuệ thích hợp.

Có lẽ sự nhận thức ra những nghịch lí thị giác như thế là một dấu hiệu của loại trí sáng tạo có bởi những nhà toán học, và khoa học, và họa sĩ cừ khôi. Tác phẩm hội họa của M.C. Escher có nhiều hình ảo giác và hình vẽ mang tính hình học cao, một số có thể xem là ‘trò chơi trí tuệ toán học’ thay cho nghệ thuật. Nhưng chúng giữ được sự thôi miên đặc biệt đối với các nhà toán học và nhà khoa học.

Người ta nói những người là bộ phận tách rời của thế giới, những người chưa bao giờ xem qua ảnh chụp, lần đầu tiên không thể nào hiểu được một bức ảnh chụp miêu tả cái gì khi nó được đưa ra trước mắt họ. Sự nhận thức loại thể hiện thị giác đặc biệt này là một kĩ năng phải qua học tập. Một số người học lấy kĩ năng này đầy đủ hơn những người khác.

Về mặt lịch sử, các họa sĩ đã học phép phối cảnh hình học và sử dụng nó từ lâu trước khi quá trình chụp ảnh được phát minh ra. Nhưng họ không học được kĩ thuật ấy nếu không có sự hỗ trợ của khoa học. Các thấu kính trở nên phổ biến vào thế kỉ thứ 16, và một ứng dụng sớm của thấu kính là dùng trong buồng tối camera. Người ta đặt một thấu kính lớn trong một lỗ trống trên tường của một căn phòng tối đen để cho trên tường đối diện thu được một ảnh lộn ngược. Thêm một cái gương nữa sẽ cho phép ảnh thu được trên một sàn phẳng hoặc trên bàn, và ảnh đó còn có thể được đồ lại. Phương pháp này được sử dụng bởi các họa sĩ thử nghiệm với phong cách phối cảnh ‘châu Âu’ kiểu mới trong nghệ thuật. Nó được hỗ trợ bởi thực tế là toán học đã phát triển đủ mức phức tạp để đưa các nguyên lí phối cảnh thành một cơ sở lí thuyết hoàn chỉnh, và những nguyên lí tìm thấy hành trình của chúng để bước vào sách vở dành cho các họa sĩ.

Thật ra, chỉ bằng cách thử tạo ra các hình ảnh ảo giác thì người ta mới bắt đầu nhận thức đúng sự tinh tế cần thiết cho những thủ thuật như thế. Thường thì bản chất ảo giác dường như ràng buộc toàn bộ bức tranh, trói buộc ‘logic’ của nó đối với người họa sĩ. Nó trở thành một trận chiến trí tuệ, trí tuệ của người họa sĩ chống lại tính phi lí kì lạ của ảo giác.

Tháp lầu, tranh của M. C. Escher.

Chúng ta vừa bàn về một số thủ thuật có thể sử dụng trong ảo giác nghệ thuật, bạn có thể dùng chúng để sáng tạo ra những ảo ảnh riêng của bạn, và để làm sáng tỏ bất kì ảnh ảo giác nào mà bạn bắt gặp. Bạn sẽ sớm có một bộ sưu tập, và bạn sẽ cần một nơi để trưng bày chúng. Vậy bạn có thể sử dụng ‘Tháp lầu’ của M.C. Escher. Bằng cách phân tích những hình vẽ như thế này, và tìm cách vẽ lại chúng, bạn có thể thu được kiến thức thật sự về các thủ thuật đã sử dụng trong hình.

Theo Donald E. Simanek